«وضعیت کتب درسی حوزه»؛ جوان آراسته در گفت وگو با شفقنا: رسائل، مکاسب و کفایه نیازمند بازبینی و نگارش در ساختار جدید هستند/ محتوای غنی کتب پیشین حفظ شود

شفقناقم- عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه معتقد است که برخی کتب فقهی و اصولی مانند رسائل، مکاسب و کفایه نیازمند بازبینی و نگارش در ساختار و قالب های جدید در عین حفظ محتوای غنی آن هستند.

حجت الاسلام حسین جوان آراسته در گفت وگو با شفقنا بیان داشت: در حوزه علمیه با دو دسته متون مواجه هستیم؛ یک دسته، متون اصلی حوزه هستند مانند فقه و اصول و دسته دیگر، متون جنبی مانند اخلاق، تاریخ اسلام، علوم قرآن و تفسیر، عقاید و فلسفه که البته در سنت حوزوی، همه اینها مورد توجه بوده اند.

او عنوان کرد: تغییر در متون جنبی به معنای روزآمد کردن و کارآمدی آنها مورد توافق همه است و در عمل هم رخ داده است و در طول 40 سال بعد از پیروزی انقلاب، این متون، دائما بازخوانی و بازنویسی شده و پیوسته چه به لحاظ کمّی و چه به لحاظ کیفی، در مسیر بالندگی قرارداشته اند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در مورد دروس اصلی حوزه گفت: در خصوص «ادبیات» که جزو دروس اصلی مقدماتی است و طلاب در بدو ورود به مدت 3 سال با آن سروکار دارند، تحول در نگارش متون جدید صورت گرفته و مخالفت چندانی هم با آن وجودندارد و در حال حاضر هم دفتر تدوین متون درسی حوزه نیز متون جدیدی را تدوین کرده است.

او با بیان اینکه اختلاف نظرها درباره تغییر یا عدم تغییر کتاب های درسی حوزه به طور عمده در بخش فقه و اصول است، اظهار داشت: تصورم این است که کتاب هایی مانند رسائل و مکاسب شیخ اعظم انصاری و کفایه مرحوم آخوند خراسانی اعلی  الله مقامهما، از زمان تالیف تاکنون از جهات مختلف کم نظیر یا بی نظیر بوده اند و به همین دلیل جای خود را  باز کرده اند. با این وصف، نمی توان و نباید راه را بر اصلاح یا جایگزینی  این متون بست و نگاه قدسی به آنان داشت. وفات شیخ اعظم انصاری، اواخر قرن 13 هجری قمری ( حدود سال 1280 قمری) است و تقریبا 200 سال از نگارش رسائل و مکاسب ایشان می گذرد؛ مرحوم آخوند خراسانی، کفایه را سال 1321 قمری یعنی حدود 150 سال پیش نوشته است و امروزه تجارب ذی قیمتی در نگارش متون درس و ضوابط و قواعد آن وجود دارد که برای درک سریعتر و دقیقتر مطلب لازم  است مورد عنایت قرار گیرند. به این نکته نیز باید توجه داشت که کتابهای بزرگانی مانند شیخ انصاری و آخوند خراسانی اساسا با هدف متن آموزشی نبوده بلکه تکیه اصلی بر تحقیق و ارائه محتوا بوده است.

جوان آراسته ادامه داد: مخالفان تغییر و تحول در این متون، این دغدغه را دارند که سبک و سیاق بزرگان ما در گذشته، علیرغم پیچیدگی و دیرفهم بودن و ثقیل و سنگین بودن، طلبه را وادار به تامل می کند و سبب ورزیدگی فکری افراد می شود درحالیکه نگارش های جدید معمولا فاقد این امتیاز است. عده دیگری از مخالفان تغییر کتب درسی عنوان می کنند شما افرادی در طراز و جایگاه شیخ اعظم انصاری و آخوند خراسانی پیدا کنید بعد از آنها بخواهید که متون جدید بنویسند و چون چنین افرادی نداریم بنابراین، متون گذشتگان بهترین و متقن ترین متن است و باید بر آنها تحفظ کرد.

تلقی اشتباه از « تغییر کتب درسی حوزه»

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار داشت: در زمینه تغییر کتب درسی، تلقی اشتباهی رخ داده است. کسانی که قائل به ضرورت و لزوم تغییر متون درسی اصلی حوزوی هستند، می گویند ما بیشتر به سراغ قالب و ساختار یک متن می رویم تا محتوا. هرچند در نگارش های مرتبط با یک متن آموزشی نباید از دستاوردهای جدید علمی هم غافل شد. الان در دروس خارج حوزه کمتر مجتهدی را می بینید که سخنان بزرگانی مانند شیخ انصاری و آخوند خراسانی را نقد نکند که این به معنای تاثیر گذر زمان بر ایده ها و اندیشه هاست.

محتوای کتب درسی سنتی در قالب و ساختار جدید نوشته شود

او ادامه داد: ما نمی توانیم ثقالت و پیچیدگی و دیرفهم بودن متنی را امتیاز تلقی کنیم درحالیکه امروزه تقریبا مسلم است که اگر یک متن، متن درسی باشد نه تنها باید به روز و با ادبیات جدید نوشته شود بلکه در فواصل مختلفی باید بازبینی شود و مورد نقد قرار گیرد.

جوان آراسته عنوان کرد: ما باید تلاش کنیم محتوای غنی و فخیمی را که بزرگان ما در این قالب ریختند را در قالب های جدید و مطابق با قواعد متن آموزشی روز بنویسیم. واقعیت این است که دفتر تدوین متون درسی حوزه در همه حوزه های فقه و اصول و تفسیر و ادبیات و تفسیر و اخلاق و فلسفه و… به سراغ اساتید و کارشناسان فن رفته و از آنها خواسته است متن مناسب و بروز برای سطوح عالی بنویسند. در سطوح عالی حوزه این کار هنوز صورت نگرفته است و محل اختلاف هم همینجاست والا در سطوح پایین تر فکر نمی کنم مخالفتی وجود داشته باشد. به هر حال، این تحولی است که باید به آن تن دهیم و مخالفت کردن و ضدیت با آن نمی تواند تاثیری در واقعیت میدانی و بیرونی داشته باشد.

غنای محتوایی کتاب های درسی سنتی حفظ شود

او تصریح کرد: البته در تغییر متون جا افتاده حوزه، تمام تلاش باید این باشد که غنای محتوایی آنها حفظ و بلکه ارتقا یابد و اگر این مهم صورت نگیرد، تلاشها نه تنها به نتیجه نخواهد رسید که به ضدّ خود تبدیل خواهد شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه توضیح داد: کتاب «حلقات الاصول»آیت الله شهید محمد باقر صدر رضوان الله علیه از جمله متونی است که تلاش زیادی برای تدریس آن در حوزه های علمیه ایران شده است و برخی مراکز حوزوی آن را به عنوان کتاب جایگزین انتخاب کردند اما سبک و سیاق آن به گونه ای است که متاسفانه هنوز جای خود را در حوزه پیدا نکرده است. این امر نشان می دهد که تغییرات باید به گونه ای باشد که آهنگ پیشین را سرعت بدهد و افرادی که به متون جدید مراجعه می کنند احساس نکنند که دچار غبن و خسارت علمی شده اند و کسانی که متون گذشته را خواندند باسوادتر و به اصطلاح «ملا» تر هستند.

او ادامه داد: اگر همه ملاحظات در نظر گرفته شود و نویسندگان متون سطوح عالی کسانی باشند که از مرتبت و منزلت ویژه ای در میان حوزویان برخوردار باشند و افرادی هم به این بزرگان به لحاظ قالب و فنون و سبک نگارش بویژه متن عربی جدید کمک کنند بدون تردید این متون جای خود را باز خواهد کرد و ما شاهد تحول مبارکی در متون سطح عالی فقه و اصول حوزه خواهیم بود.

تداوم روند فعلی خسارت زننده است

جوان آراسته درباره آسیب عدم تغییر کتب درسی در آینده گفت: مهمترین آسیب، این است که طلبه های ما زمان را از دست می دهند، به این معناکه درحال حاضر طلاب زمان زیادی صرف خواندن کتاب های رسائل، مکاسب و کفایه می کنند، درحالیکه اگر بتوان با بهره گیری از متن دیگری در مدت زمان کمتری، طلبه را به فهم و درک مطلب برساند، به حکم عقل باید به سراغ آن رفت. چگونه می توان توجیه کرد که عمر انسان صرف متنی شود که امکان جایگزینی و سودمندی بیشتر از نظر تسلط طلبه به عربی نو و ادبیات جدید دارد. زبان عربی که امروز در حوزه های علمیه خوانده می شود، عربی فرسوده است و در دنیا رایج نیست و به همین دلیل اکثریت قریب به اتفاق طلاب و فضلا و حتی علما با آنکه تقریبا تمام متون درسی آنها به زبان عربی است، توانایی نگارش یا سخنرانی به زبان عربی را ندارند.

وضعیت پژوهش در حوزه

او درباره وضعیت تحقیق و تدریس در حوزه های علمیه گفت: در مجموع، وضعیت تحقیق و پژوهش در حوزه را وضعیت مناسبی می بینم گرچه وضعیت تحصیل طلاب مناسب نیست. یعنی در گام های اول تحصیل که طلاب با مشکلات معیشتی مواجه می شوند، به خودی خود در میزان اهتمام و جدیت در تحصیل اثرگذار است. اما در سطوح بالاتر، فضلای حوزه که در عرصه های تحقیق و پژوهش در رشته های مختلف وارد شده اند، به نظر من قابل مقایسه با گذشته و قبل از انقلاب نیست. اگر استثنائات حوزه مانند شهید مطهری، آیت الله بهشتی، شهید صدر و امثال این بزرگان را کنار بگذاریم و بدنه فضلای حوزه قبل از انقلاب را با علما و فضلای بعد از انقلاب مقایسه کنیم، آثاری که بعد از انقلاب در قالب کتاب، مقالات علمی، طرح های پژوهشی در ساحت های مختلف ارائه شده است، بسیار گسترده است وبه رغم برخی دیدگاههای منفی، انصاف این است که ما در این حوزه ها در حد بسیار زیادی موفق بودیم.