زمان انتشار : یکشنبه 6 بهمن 1398 | ساعت : 16:18 | کد خبر : 193216 |
,

بنیاد قم پژوهی| زمستان در فرهنگ عامه بخش کهک قم و روستای دستگرد

شفقناقم-در چهارصدمین جلسه بنیاد قم پژوهی که با حضور مصطفی جعفرزاده دستجردی فرهنگیار مرکز تحقیقات صداو سیما در دانشگاه طلوع مهر برگزارشد به موضوع  زمستان در فرهنگ عامه بخش کهک وروستای دستگرد قم پرداخته شد.

به گزارش شفقناقم، جعفرزاده دستجردی با بیان اینکه در بخش کوهستانی قم ازماه مهر و با کاهش دمای هوا و رسیدن میوه ای بنام «آلوسفید» که نوعی هلو است فصل زمستان آغاز شده و در خانه ها بساط  کرسی برپا می شود افزود: درگذشته به جای بخاری برای گرم کردن خانه ازکرسی استفاده می شد عده ای چاله کرسی می ساختند ولی عده ای با وسیله ای به نام منقل آتش آماده را به خانه آورده و زیر کرسی می گذاشتند واین کار تا پایان فصل سرما که اسفند ماه بود ادامه داشت.

او بیان کرد: برج قوس که همان آذرماه است یکی از سردترین ماه ها محسوب می شود که دمای هوا بقدری کاهش می یابد که آب یخ می بندد چرا که این ماه رو به زمستان است.

فرهنگیار مرکز تحقیقات صداو سیما با بیان اینکه در گذشته مردم بدون دستگاه های پیشرفته، هوا شناسی می کردند اظهار کرد: روستاییان از نشانه های خورشید، ابر و برخی از حیوانات مانند مرغ و خروس ها و کلاغ ها وضعیت آب و هوای روز بعد را تشخیص می دادند، برای مثال اگر کلاغ زیاد می خواند می گفتند که برف می بارد، یا اگر ابری از سمت فردو در آسمان دستگرد پیدا می شد می گفتند «لحاف کهنه  فردویی ها به سمت ماست» و برف می بارد ویا اگر مرغ و خروس کسل و کم تحرک می شدند نشانه بارش می دانستند و یا از هاله های رنگی  که به دور خورشید و یا ماه دیده می شد تشخیص می دادند که وضعیت بارش 24ساعت آینده چگونه است.

او درخصوص مراسم های شب یلدا دربخش کهک وروستای دستگرد تصریح کرد: درشب یلدا که مصادف است با اولین شب از شروع دی ماه که ورود به فصل زمستان است، اهالی، شب را در کنار آشنایان خود می گذراندند و از تنقلاتی مانند نخود و کشمش؛ گندم برشته، سنجد، توت خشکه، برگه و … استفاده می کردند که ساده بود واز قبل برای چنین شبی مهیا کرده بودند و مثل امروزه شب یلدا تجملاتی و پرهزینه نبود.

جعفرزاده دستجردی یکی از مراسم های  دیرینه و زیبای شب یلدا در بخش کهک قم را بردن هدیه به خانه دختر عقد بسته دانست و بیان کرد: در این مراسم چند روز قبل از آمدن شب چله داماد به همراه زنان محرمش به شهر می رود وبرای عروس هدیه می خرد همراه با مواد غذایی مانند گوشت، برنج ، روغن، حلوا ومیوه ها  سپس به روستا آورده در طبق های می گذاشتند وتزئین می کردند و با همراهی مردم بویژه  دختران و پسران دم بخت فامیل این طبق ها را به عنوان هدیه به خانه عروس می بردند، مادرعروس به کسانی که با طبق وارد خانه او می شدند هدایایی می داد و کسی که طبق هدیه مخصوص عروس را بر سرداشت هدیه ویژه دریافت می کرد وآن شب مادرعروس غذایی درست وخانواده نزدیک داماد را به مهمانی دعوت می کرد.

او با بیان اینکه در فرهنگ روستاهای کهک زمستان به دو چله کوچک و بزرگ تقسیم می شد که به «اَهمَن و بهمن» معروف هستند ودر فرهنگ عامه این دو چله برای هم کُرکُری می خوانند افزود: بهمن که چله کوچک است به چله بزرگ می گوید «آردِد به چَند مَن، هیمه ات به خرمن» که کنایه از سوز و سرمای بیشتر بود درچله دوم، اَهمن در جواب می گوید هرچقدر که سخت بگیری پشت سر تو بهار است (غاره کنی، غوره کنی، پشتِ سرت بهاره).

این فرهنگیار در خصوص فرهنگ عامه بخش کهک قم در فصل زمستان گفت: شب نشینی یکی از فرهنگ های رایج آن زمان در شب های طولانی بود به طوری که همه اهالی مردم در خانه های هم دیگر مهمان می شدند و شب چَره (مواد پذیرایی) آنها ساده بود و از همان محصولات کشت و کار روستاییان آماده می شد و دراین شب نشینی یا فرد نقالی بود که قصه می گفت و یا کتاب می خواند کتاب هایی مثل امیرارسلان رومی، ملک جمشید و… .

جعفرزاده دستجردی «شکار کبک» را از تفریحات زمستانه مردان بخش کهک و دستگرد عنوان و اظهارکرد: در این نوع شکار مردان  پس از بارش سنگین برف، دسته جمعی بدون هیچ وسیله ای با دست خالی به کوه و دشت رفته و  اقدام به شکار می کردند که با روش های خاصی کبک را به دام می انداختند ودامادها اولین کبک صید شده را به  خانه عروس هدیه می دادند.

او تصریح کرد: یکی از سرگرمی های اهالی  دستگرد در شب های زمستان «موش انداختن» بود که  درکهک  به «خرک انداختن» مشهوراست. یکی از اهالی دستمال چهار خانه ای را بر می داشت و با آن شکلی شبیه موش می ساخت و آنر به خانه همسایه می انداخت ومی گفتند موش و یا خرک ما را پرکن صاحب خانه بر می خواست می افتاد دنبال کسی که موش را در حیاط  خانه آنها ها انداخته است ودنبال او می گشت، اگر پیدایش می کرد صورتش را با زغال سیاه  می کرد، در غیر این صورت صاحب خانه باید دستمال را از آجیل های محلی یا چیزهای دیگر پرکرده و به او باز می گرداند و طبیعی بود اگر این موش یا خرک در خانه کدخدا و یا یکی از ثروتمندان انداخته می شد، هدایای خوبی دریافت می شد.

او بیان کرد: یکی کارهایی که بانوان روستایی در شب های زمستان انجام می دادند بافت لباس بود که زنان از چوب درخت و یا سیم چرخ موتور و یا دوچرخه میل بافتنی درست می کردند و ازپشم ریسیده (تابیده شده) شال، کلاه، جوراب و یا دستکش می بافتند.

فرهنگیار مرکز تحقیقات صداو سیما با بیان اینکه  در بخش کهک در زمستان برف چند نوع اصطلاح داشت، گفت: یک نوع آن ریزبود، یک نوع آن لایه لایه بود که می گفتند در عین حال سنگین است و یک نوع آن که  سبک و پوش مانند بود به «کَک پشه» معروف است و خیلی دوام ندارد و اغلب در اواخر فصل زمستان می بارد.

او اظهار کرد: یکی از بستنی های مخصوصی که در این روستاها درست می شود «برفِ شیره» است که بعد از بارش سومین برف سنگینی که به طلا معروف است، اهالی به کوه و دشت می روند واز جای تمیزی که رد پای حیوانی نباشد برف را برداشته داخل  دستمال گذاشته و به خانه می آورند با شیره و یا شیرمخلوط کرده و بستنی درست کرده و تناول می کنند و برف اول و دوم را برای خوردن مناسب نمی دانستند. همچنین تهیه «قُرمه» از گوشت گوسفند، از تدارکات مردم برای این فصل بود.

جعفرزاده دستجردی گفت: در قدیم که حمام ها عمومی بود و یک حمام چی وظیفه گرم کردن حمام را بر عهده داشت، اهالی به حمامی «برفِ نویی» می دادند، یعنی اولین برفی که شروع به باریدن می کرد، حمام چی لُنگی را با خود بر می داشت و به  خانه ها می رفت و از مردم انعام دریافت می کرد.

او تصریح کرد: بازیها و سرگرمی هایی که جوانان انجام می دادند بازیهایی مثل «الک دولک»،«مَره بازی»،«تَنور، تنور کی»،«خرپشتک»،«آلادا» و … و شعرهای کودکانه مثل  «گنجشک هاچین ما چین؛ سر دیفار ما نشین؛ برف می آد گوندوله می شی، بارون می آد خیس می شی…» یا «یک مرغ زردی داشتیم؛ زیر سیله گذاشتیم؛ کلاغِه اومد و بُردش …»و … از شعرهای زمستانه  کودکانه بخش کهک و دستگرد بود که در زمستان برای بچه ها می خواندند و لذت می بردند.

فرهنگیار مرکز تحقیقات صدا و سیما با اشاره به چگونگی شکل گیری برنامه رادیویی فرهنگ عامه مردم در دهه چهل و اهمیت این برنامه گفت: در سال 1341 به کوشش مرحوم سید ابوالقاسم انجوی شیرازی برنامه رادیویی «نجوا» فرهنگ شفاهی، آداب و رسوم مردم در جشن ها و آیین ها تولید شد که مورد استقبال قرار گرفت به طوری که حدود چهارهزار نفر برای تولید محتوا از سراسر کشور با آنها همکاری می کردند.

او افزود: طی 8سال فعالیت برنامه حدود 350 هزار صفحه از آداب و رسوم اقوام ایرانی تهیه شد که مرحوم انجوی شیرازی یک کتاب دو جلدی به  نام جشن ها وآداب و معتقدات زمستان در سال 1352منتشر کرد که در یک جلد آن در باره فرهنگ زمستان بخش کهک و روستای دستگرد قم نوشته شده است.

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.